گهواره‌ی گربه

توضیحات

ونه‌ گوت‌ نویسنده‌ی‌ چهاردهمین‌ رمان‌ قرن‌ بیستم‌، “سلاخ‌ خانه‌ی‌ شماره‌ی‌ پنج‌” در رمان‌ پسامدرن‌ گهواره‌ی گربه با طنز تقابل‌ علم‌ و هنر را نشان‌ می‌دهد و ادبیات‌ و چگونگی‌ آفرینش‌ ادبی‌ را دست‌مایه‌ی‌ خلق‌ اثر خویش‌ می‌سازد.

کرت ونه گوت از همان ابتدا با انتخاب نام رمانش، براعت استهلالی از طنز همیشگی‌اش نسبت به جهان قرن بیستم را به ذهن متبادر می‌کند. گهواره‌ی گربه نام یک بازی کودکانه است که با یک تکه نخ و انگشتان انجام می‌شود. بازی کودکانه‌ای که کرت ونه گوت آن را دستمایه قرار می‌دهد تا اتفاقات تأثیرگذار قرن بیستم و جنایات حاکمان را با همین بازی کودکانه قیاس کند.

قهرمان داستان یک نویسنده است، یک نویسنده شبیه خودِ کرت ونه گوت که در حال تحقیق روی زندگی پدر بمب اتمی است تا بر اساس آن کتابی بنویسد. روایت با دنبال‌کردن زندگی خصوصی پدر بمب اتمی، نابغه‌ای که اختراعات بسیاری کرده، آغاز می‌شود و به زندگی راوی و نویسنده محقق داستان گره می‌خورد. در واقع تحقیقات راوی درباره زندگی پدر بمب اتمی با یک پرسش اساسیِ انسانی آغاز می‌شود؛ پدر بمب اتمی در لحظه افتادن بمب اتم روی هیروشیما، دقیقاً در حال انجام چه کاری بوده است؟ و پاسخ تکان‌دهنده است: مخترخ بمب اتم، در حال بازی گهواره گربه با یک تکه نخ و انگشتانش بوده است. و تراژدی نهفته در این پاسخ، جانمایه قصه ونه گوت را شکل می‌دهد. نویسنده داستان، در میانه این تحقیقات برای یافتن بزرگ‌ترین پسر مخترع بمب اتم، راهی جزایر کارائیب می‌شود و آنجا صحنه نمایش، چهره روشنی از دیکتاتوری و حاکمیت ضدانسانی را پیش روی خواننده به نمایش می‌گذارد.

راوی خود را پیرو مذهب باکونون معرفی می‌کند و طرفه آنکه تمامی مردم جزیره نیز پیرو مذهب باکونون هستند و حاکمیت استبدادی آن نیز، با وجود تظاهر به مسیحیت، پیرو همین مذهب هستند؛ مذهبی که مبدع آن تحت تعقیب است و حرف‌زدن درباره آن جرم محسوب می‌شود و مرگ با چنگک را در پی دارد. راوی-نویسنده داستان، در حالی نگاه منتقدانه‌اش را به اعمال حاکمان می‌دوزد که دست بر تقدیر، در نهایت خودش جانشین حاکم جزیره می‌شود و آنگاه ونه گوت چرخشی هنرمندانه در نظرگاه خواننده می‌دهد تا اکنون از منظری دیگر، یک حاکم را ببینیم.

گهواره گربه شاهکاری در نقد حاکمیت استبدادی و تعالیم مذهبی و حتی اختراعات علمی است؛ همه آن چیزی که زندگی و شادی و عشق و جان انسان‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. دولت‌ها، مذاهب و علم که همگی روزگاری بنا بود در خدمت خوشبختی و رفاه بشر به‌کار گرفته شود، اکنون راه را معکوس پیموده‌اند و این دید تیزبینانه کرت ونه گوت و دغدغه‌ی همیشگی اوست که روی عواملی انگشت می‌گذارد که ممکن است از شدت بزرگ‌بودن و فاجعه‌باربودن چندان به چشم نیایند.

بی‌تردید گهواره گربه یکی بزرگ‌ترین رمان‌های قرن بیستم است تا آنجا که دانشگاه شیکاگو پس از اینکه پایان‌نامه کرت ونه گوت را در سال 1971 رد کرد، برای این رمان به او مدرک افتخاری در رشته انسان‌شناسی داد. رمان گهواره گربه اگرچه داستانی در به سخره‌گرفتن عصر تجدد و زندگی انسان مدرن است، اما شاید بتوان آن را در رده‌ی داستان‌های علمی-تخیلی دسته‌بندی کرد. چراکه آخرین اختراع پدر بمب اتم، سرنوشت شوم کره زمین را رقم می‌زند تا تراژدی انسانی قرن بیستم کامل شود. سرنوشتی که چون یک بازی کودکانه در دست کودکان قرار می‌گیرد؛ همچون گهواره‌ی گربه.

نوشته‌شده در تحریریه‌ی نشر افق

توضیحات تکمیلی